Türk vatandaşlığı, doğumla veya sonradan kazanılabilen önemli bir hukuki statüdür. 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu kapsamında vatandaşlık başvurusu yapabilmek için belirli şartların yerine getirilmesi gerekmektedir. Bu yazıda, Türk vatandaşlığına başvuru şartları, vatandaşlık kazanma yolları ve başvurunun reddi durumunda izlenecek hukuki süreçler detaylı olarak ele alınmıştır.

Türk Vatandaşlığının Kazanılma Yolları

Türk vatandaşlığı, kişilere Türkiye Cumhuriyeti'nin sağladığı hak ve yükümlülükleri kazandıran önemli bir hukuki statüdür. 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu, vatandaşlığın kazanılması ve kaybedilmesine ilişkin temel düzenlemeleri içermektedir. Bu kanun çerçevesinde, Türk vatandaşlığı temelde iki ana yolla kazanılabilir: doğumla kazanma ve sonradan kazanma. Bu yazıda, Türk vatandaşlığının kazanılma yollarını detaylı olarak inceleyeceğiz.

Doğumla Kazanma

Doğumla Türk vatandaşlığının kazanılması, soy bağı veya doğum yeri esasına dayanmaktadır. Bu kazanım şekli, kişinin herhangi bir işlem yapmasına gerek kalmadan, doğum anında kendiliğinden gerçekleşir.

Soy bağı esasına göre, Türkiye içinde veya dışında doğan bir çocuk, Türk vatandaşı ana veya babadan doğmakla Türk vatandaşlığını kazanır. Bu durumda, ana veya babadan sadece birinin Türk vatandaşı olması yeterlidir. Evlilik birliği içinde doğan çocuklar için bu durum otomatik olarak gerçekleşirken, evlilik dışı doğan çocuklar için Türk vatandaşı olan anne ile soy bağı doğumla kurulur, Türk vatandaşı baba ile soy bağı ise tanıma veya babalık hükmü ile kurulabilir.

Doğum yeri esasına göre ise, Türkiye'de doğan ve vatansız kalma riski bulunan çocuklar Türk vatandaşlığını kazanırlar. Bu durum, özellikle yabancı ebeveynlerin vatandaşlıklarını çocuklarına aktaramadığı veya çocuğun vatansız kalacağı durumlarda önem kazanır. Ayrıca, Türkiye'de bulunmuş çocuklar, aksini gösteren bir delil bulunmadıkça Türkiye'de doğmuş sayılır ve Türk vatandaşlığını kazanır.

Genel Hükümlerle Kazanma

5901 sayılı Kanun Md. 11'e göre, Türk vatandaşlığının genel hükümlerle kazanılması için belirli şartların yerine getirilmesi gerekmektedir. Bu şartlar şunlardır:

• Ergin ve ayırt etme gücüne sahip olmak
• 5 yıl ikamet şartını yerine getirmek (Türkiye'de kesintisiz olarak 5 yıl ikamet etmiş olmak)
• Türkiye'de yerleşmeye karar verdiğini davranışlarıyla göstermek
• Genel sağlık açısından tehlike teşkil eden hastalığı bulunmamak
• İyi ahlak sahibi olmak
• Yeteri kadar Türkçe konuşabilmek
• Geçimini sağlayacak gelire veya mesleğe sahip olmak
• Milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmamak

Bu şartları taşıyan yabancılar, İçişleri Bakanlığı'na başvurarak Türk vatandaşlığını kazanabilirler. Başvuru sırasında gerekli belgeler eksiksiz olarak sunulmalı ve başvuru sonrası yapılacak incelemeler olumlu sonuçlanmalıdır.

5 yıl ikamet şartı, Türk vatandaşlığına başvuru için en temel gerekliliklerden biridir. Bu süre, başvuru tarihinden geriye doğru hesaplanır ve kesintisiz olmalıdır. Ancak, kanunda belirtilen istisnai durumlarda bu süre kısaltılabilir veya tamamen kaldırılabilir.

Diğer Kazanma Yolları

Türk vatandaşlığı, genel hükümlerin yanı sıra çeşitli özel yollarla da kazanılabilir:

Evlenme yoluyla vatandaşlık kazanma: Bir Türk vatandaşı ile evlenen yabancı, 3 yıl evlilik şartını yerine getirerek ve evliliğin devam etmesi kaydıyla Türk vatandaşlığını kazanabilir. Bu durumda, evliliğin gerçek bir birliktelik olması ve muvazaalı (danışıklı) olmaması gerekmektedir. Başvuru sırasında aile birliğinin korunduğuna dair kanıtlar sunulmalıdır.

İstisnai yolla vatandaşlık kazanma: Bazı özel durumlarda, Cumhurbaşkanı kararıyla istisnai olarak Türk vatandaşlığı verilebilir. Bu durumlar şunları içerir:

• Türkiye'ye sanayi tesisleri getiren veya bilimsel, teknolojik, ekonomik, sosyal, sportif, kültürel alanlarda olağanüstü hizmeti geçen ya da geçeceği düşünülen kişiler
• Vatandaşlığa alınması zaruri görülen kişiler
• Göçmen olarak kabul edilen kişiler

Evlat edinilme yoluyla vatandaşlık kazanma: Bir Türk vatandaşı tarafından evlat edinilen ve henüz ergin olmayan kişi, evlat edinilme işlemi ile Türk vatandaşlığını kazanabilir.

KKTC vatandaşları için özel prosedür: Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti vatandaşları, başvuru yaparak özel bir prosedür çerçevesinde Türk vatandaşlığını kazanabilirler. Bu durum, Türk Vatandaşlığı Kanunu'nun Ek Madde 1'inde düzenlenmiştir.

Yeniden vatandaşlık kazanma: Daha önce Türk vatandaşlığını kaybetmiş kişiler, belirli şartlar altında yeniden Türk vatandaşlığını kazanabilirler. Bu durum özellikle çıkma izni alarak vatandaşlıktan ayrılanlar için geçerlidir.

Seçme hakkı ile vatandaşlık kazanma: Türk vatandaşlığından çıkma izni almış olan kişilerin çocukları, belirli şartlar altında seçme hakkını kullanarak Türk vatandaşlığını kazanabilirler.

Her vatandaşlık kazanma yolu için farklı belgeler ve prosedürler gerekebilir. Bu nedenle, Türk vatandaşlığına başvurmak isteyen kişilerin, başvuru öncesinde gerekli şartları ve belgeleri detaylı olarak incelemesi ve gerektiğinde hukuki danışmanlık alması önerilir. Vatandaşlık başvuruları, İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü tarafından değerlendirilir ve sonuçlandırılır.

Vatandaşlık Başvurusu Şartları

Türk vatandaşlığına başvuru, 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu çerçevesinde düzenlenen ve belirli şartların sağlanmasını gerektiren önemli bir hukuki süreçtir. Bu kanun, Türk vatandaşlığının kazanılması ve kaybedilmesine ilişkin tüm usul ve esasları kapsamlı şekilde düzenlemektedir. Vatandaşlık başvurusu yapmak isteyen yabancıların, kanunda belirtilen şartları eksiksiz yerine getirmeleri gerekmektedir.

Genel Başvuru Şartları

Türk vatandaşlığına genel hükümlerle başvurmak isteyen yabancıların aşağıdaki şartları taşıması gerekmektedir:

• Ergin ve ayırt etme gücüne sahip olmak: Başvuru sahibinin reşit olması ve kendi kararlarını verebilecek zihinsel yeterliliğe sahip olması şarttır.
• Türkiye'de 5 yıl kesintisiz ikamet etmek: Başvuru öncesinde Türkiye'de yasal olarak ve kesintisiz şekilde en az 5 yıl ikamet etmiş olmak gerekir.
• Türkiye'de yerleşme niyeti göstermek: Başvuru sahibinin davranışlarıyla Türkiye'de kalıcı olarak yerleşme niyetinde olduğunu göstermesi beklenir.
• Sağlık koşulları: Genel sağlık açısından tehlike teşkil eden bir hastalığı bulunmamak gerekir.
• İyi ahlak sahibi olmak: Başvuru sahibinin toplumsal değerlere uygun davranışlar sergilemesi beklenir.
• Yeterli düzeyde Türkçe bilmek: Günlük yaşamda iletişim kurabilecek düzeyde Türkçe bilgisine sahip olmak şarttır.
• Geçimini sağlayacak gelire sahip olmak: Başvuru sahibinin kendisini ve bakmakla yükümlü olduğu kişileri geçindirebilecek düzenli bir gelire sahip olması gerekir.
• Milli güvenlik ve kamu düzeni açısından engel teşkil etmemek: Başvuru sahibinin Türkiye'nin güvenliğine ve kamu düzenine tehdit oluşturacak bir durumu bulunmamalıdır.

Başvuru Belgeleri ve Prosedür

Vatandaşlık başvurusu için gerekli belgeler şunlardır:

• Vatandaşlık başvuru formu
• Doğum belgesi veya nüfus kayıt örneği
• Medeni hal belgesi
• Pasaport veya pasaport yerine geçen belge
• İkamet tezkeresi
• Sağlık raporu
• Geçim kaynağını gösterir belgeler
• Türkçe bildiğine dair belge
• Adli sicil belgesi
• Fotoğraflar

Başvurular, ikamet edilen ildeki Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Müdürlüğü'ne yapılır. Başvuru sırasında alınan kişisel veriler, 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu kapsamında işlenmekte ve korunmaktadır. Bu kanun, vatandaşlık başvurusu sırasında toplanan bilgilerin güvenliğini ve gizliliğini garanti altına almaktadır.

İstisnai Vatandaşlık Başvurusu

5901 sayılı Kanun'un 12. maddesi uyarınca, bazı durumlarda genel şartlar aranmaksızın istisnai olarak Türk vatandaşlığı verilebilmektedir. Bu durumlar şunlardır:

• Türkiye'ye sanayi tesisleri getiren veya bilimsel, teknolojik, ekonomik, sosyal, sportif, kültürel veya sanatsal alanlarda olağanüstü hizmeti geçen ya da geçeceği düşünülen kişiler
• Vatandaşlığa alınması zaruri görülen kişiler
• Göçmen olarak kabul edilen kişiler
• Türkiye'de belirli miktarda yatırım yapan yabancılar

KKTC Vatandaşları İçin Özel Düzenleme

Türk Vatandaşlığı Kanunu'nun Ek Madde 1 hükmü, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) vatandaşlarına özel bir statü tanımaktadır. Bu maddeye göre, KKTC vatandaşları başvuru yaparak diğer şartlar aranmaksızın kendiliğinden Türk vatandaşlığını kazanabilmektedir. Bu düzenleme, Türkiye ile KKTC arasındaki özel ilişkinin bir yansıması olarak değerlendirilmektedir.

Evlenme Yoluyla Vatandaşlık Başvurusu

Türk vatandaşı ile evlenen yabancılar, en az üç yıllık evlilik birliği içinde yaşamaları ve evliliğin devam etmesi şartıyla Türk vatandaşlığına başvurabilirler. Bu durumda:

• Aile birliği içinde yaşama
• Evliliğin devamı
• Milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil edecek bir hali bulunmama

şartlarının sağlanması gerekmektedir.

Başvuru Değerlendirme Süreci

Vatandaşlık başvuruları, İçişleri Bakanlığı Nüfus ve Vatandaşlık İşleri Genel Müdürlüğü tarafından değerlendirilir. Başvuru dosyası incelendikten sonra, gerekli şartları taşıyan kişilerin vatandaşlık talepleri olumlu sonuçlanır. Başvurunun kabul edilmesi halinde, başvuru sahibi Türk vatandaşlığını kazanır ve kendisine kimlik belgesi düzenlenir.

Vatandaşlık başvurusu süreci, titiz bir inceleme gerektiren ve belirli aşamaları olan bir süreçtir. Başvuru sahiplerinin, kanunda belirtilen şartları eksiksiz yerine getirmeleri ve gerekli belgeleri tam olarak sunmaları, başvurularının olumlu sonuçlanması için büyük önem taşımaktadır.

Vatandaşlık Başvurusunun Reddi ve Hukuki Süreçler

Türk vatandaşlığı başvurusu yapan kişilerin başvurularının çeşitli nedenlerle reddedilebilmesi mümkündür. Bu durumda, başvuru sahipleri için hukuki yollar açıktır. Vatandaşlık başvurusunun reddi kararına karşı idari yargı yoluna başvurulabilir ve bu kararın iptali talep edilebilir. Bu bölümde, vatandaşlık başvurusunun reddi durumunda izlenecek hukuki süreçler, açılabilecek davalar, yetkili mahkemeler ve dava açma süreleri detaylı olarak ele alınacaktır.

İptal Davası

Türk vatandaşlığı başvurusu reddedilen kişiler, idari bir işlem olan bu red kararına karşı doğrudan idari yargıda iptal davası açabilirler. İptal davası, idarenin hukuka aykırı işlemlerinin yargı tarafından denetlenmesini ve gerekirse iptal edilmesini sağlayan önemli bir hukuki yoldur.

Vatandaşlık başvurusunun reddi kararına karşı açılacak iptal davasında, başvuru sahibi, red kararının hukuka aykırı olduğunu ve bu kararın iptalini talep eder. Bu davada, red kararının gerekçelerinin hukuka uygun olup olmadığı, idare tarafından ileri sürülen nedenlerin somut bilgi ve belgelere dayanıp dayanmadığı incelenir.

İptal davası açılmadan önce, idareye itiraz edilmesi zorunlu değildir. Başvuru sahibi, red kararının tebliğinden itibaren 60 gün içinde doğrudan iptal davası açabilir. Ancak, isteğe bağlı olarak önce idareye itiraz edilmesi de mümkündür. Bu durumda, itiraz edildiği günden itibaren dava açma süresi 30 gün durur.

Vatandaşlık başvurusunun reddi kararlarına ilişkin emsal kararlar da bulunmaktadır. Örneğin, Danıştay 10. Daire 08.03.2022 T. 2017/1053 E. ve 2022/1213 K. Sayılı İlamı'nda, resmi belgede sahtecilik suçu işleyen davacının vatandaşlık başvurusunun reddi kararı iptal edilmiştir. Bu kararda, söz konusu suçun milli güvenlik ve kamu düzeni bakımından engel teşkil etmeyeceği belirtilmiştir. Bu tür emsal kararlar, benzer durumdaki başvuru sahipleri için önemli bir dayanak oluşturabilir.

Yetkili ve Görevli Mahkeme

Vatandaşlık başvurusunun reddi kararına karşı açılacak iptal davasında görevli mahkeme, İYUK m.1 uyarınca İdare Mahkemeleridir. İdari Yargılama Usulü Kanunu'nun ilgili maddesi, idari işlemlere karşı açılacak davaların İdare Mahkemelerinde görüleceğini düzenlemektedir.

Yetkili mahkeme ise, kural olarak idari işlemi yapan idari merciin bulunduğu yerdeki İdare Mahkemesidir. Vatandaşlık başvuruları İçişleri Bakanlığı tarafından değerlendirildiği için, vatandaşlık başvurusunun reddi kararına karşı açılacak iptal davasında yetkili mahkeme, İçişleri Bakanlığı'nın bulunduğu yer olan Ankara İdare Mahkemeleridir.

İdare Mahkemelerinde dava açarken avukat tutma zorunluluğu bulunmamaktadır. Ancak, idari yargılama usulünün kendine özgü kuralları ve vatandaşlık hukukunun teknik boyutları nedeniyle, bu tür davalarda bir avukat yardımı almak oldukça faydalı olacaktır.

Dava dilekçesinde, davacının kimlik bilgileri, davalı idarenin adı, dava konusu işlemin ne olduğu, işlemin tebliğ tarihi, dava konusu işlemin hukuka aykırılık nedenleri ve talep sonucu açıkça belirtilmelidir. Ayrıca, dava dilekçesine, dava konusu işlemin (red kararının) bir örneği ile varsa diğer delillerin eklenmesi gerekmektedir.

Zamanaşımı

Vatandaşlık başvurusunun reddi kararına karşı iptal davası açma süresi, kararın ilgiliye tebliğinden itibaren 60 gündür. Bu süre, hak düşürücü nitelikte olup, sürenin geçirilmesi halinde dava açma hakkı ortadan kalkar.

Ancak, başvuru sahibi, red kararına karşı önce idareye itiraz etmeyi tercih edebilir. Bu durumda, itiraz edildiği günden itibaren dava açma süresi 30 gün durur. İdarenin 30 gün içinde cevap vermemesi halinde, itiraz reddedilmiş sayılır ve kalan dava açma süresi işlemeye devam eder. İdarenin cevap vermesi halinde ise, cevabın tebliğinden itibaren kalan dava açma süresi işlemeye devam eder.

Dava açma süresinin hesaplanmasında, tebliğ tarihinin doğru tespit edilmesi önemlidir. Tebliğ, resmi bir bildirim olup, genellikle posta yoluyla veya elektronik tebligat sistemi üzerinden yapılır. Tebliğ tarihi, dava açma süresinin başlangıç tarihidir.

Vatandaşlık başvurusunun reddi kararına karşı açılacak iptal davasında, red kararının gerekçeleri önem taşır. Özellikle, milli güvenlik ve kamu düzeni gerekçesiyle verilen red kararlarının somut bilgi ve belgelere dayanması gerekmektedir. Soyut ve genel ifadelerle verilen red kararları, yargı denetiminde hukuka aykırı bulunabilir.

Red kararının iptal edilmesi halinde, idare, mahkeme kararı doğrultusunda yeniden işlem tesis etmek zorundadır. Bu durumda, vatandaşlık başvurusu yeniden değerlendirilir ve başvuru sahibinin şartları taşıması halinde vatandaşlık kazanması mümkün olabilir.

Vatandaşlık başvurusunun reddi sonrasında, şartları taşıyarak yeniden başvuru yapılması da mümkündür. Özellikle, red gerekçesinin ortadan kalktığı durumlarda, yeni bir başvuru yapılabilir. Ayrıca, çifte vatandaşlık için başvuru yapılması durumunda, kişinin kendi ülkesinin de çifte vatandaşlığa izin vermesi gerektiği unutulmamalıdır.

Vatandaşlığın İspatı ve Çeşitli Hükümler

Türk vatandaşlığı, kişilere birtakım hak ve yükümlülükler sağlayan önemli bir hukuki statüdür. Bu statünün ispatı ve vatandaşlıkla ilgili çeşitli hükümler, 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu'nda detaylı olarak düzenlenmiştir. Vatandaşlık statüsünün ispatı, vatandaşlık kararlarına karşı başvurulabilecek yargı yolları ve vatandaşlık konusundaki tereddütlerin giderilmesi gibi konular, kanunun ilgili maddelerinde açıkça belirtilmiştir.

Vatandaşlığın İspatı

Türk vatandaşlığının ispatı, Madde 38'de düzenlenmiş olup, herhangi bir şekle tabi değildir. Bu maddeye göre, vatandaşlık statüsünün ispatında karine teşkil eden belirli belgeler bulunmaktadır. Bu belgeler:

• Nüfus sicil kayıtları
• Nüfus hüviyet cüzdanları (kimlik kartları)
• Pasaportlar
• Konsolosluklarca verilen vatandaşlık ilmühaberleri

Bu belgeler, kişinin Türk vatandaşı olduğuna dair karine oluşturur. Ancak, bu belgelerin varlığı kesin ispat niteliğinde olmayıp, aksinin ispatı her zaman mümkündür. Vatandaşlık statüsünün ispatında, resmi kayıtlar ve belgeler esas alınmakla birlikte, gerektiğinde diğer deliller de değerlendirilebilir.

Vatandaşlık konusunda herhangi bir tereddüt oluşması halinde, Madde 39 uyarınca İçişleri Bakanlığı'na başvurulması gerekmektedir. Bakanlık, vatandaşlık konusundaki tereddütleri gidermekle yükümlüdür ve bu konuda nihai karar merciidir.

Vatandaşlık Kararlarına Karşı Yargı Yolu

Vatandaşlık kararlarına karşı başvurulabilecek yargı yolu, Madde 40'ta düzenlenmiştir. Bu maddeye göre, vatandaşlık kararları aleyhine doğrudan Danıştay'a başvurulabilir. Vatandaşlık başvurusunun reddi, vatandaşlıktan çıkarma veya vatandaşlığın kaybettirilmesi gibi kararlar, idari işlem niteliğinde olup, bu kararlara karşı idari yargı yoluna başvurulması mümkündür.

Danıştay, vatandaşlık kararlarına ilişkin davalarda ilk derece mahkemesi olarak görev yapar. Bu davalar, idari işlemin iptali davası niteliğindedir ve dava açma süresi, kararın ilgiliye tebliğinden itibaren 60 gündür. Danıştay'ın kararlarına karşı, kararın tebliğinden itibaren 15 gün içinde temyiz yoluna başvurulabilir.

Vatandaşlık Tereddütlerinin Giderilmesi

Madde 41 uyarınca, diğer yargı organlarında görülmekte olan davalarda vatandaşlık konusunda tereddüt oluşması halinde, bu tereddütün giderilmesi için İçişleri Bakanlığı'na başvurulması gerekmektedir. Bakanlık, kendisine yöneltilen sorulara bir ay içinde cevap vermekle yükümlüdür.

Bakanlığın verdiği karara karşı, ilgili kişi veya kurum tarafından bir ay içinde Danıştay'a başvurulabilir. Danıştay'ın bu konuda vereceği karar kesindir ve tüm idari ve yargı organları için bağlayıcı niteliktedir.

Evlenme Yoluyla Vatandaşlık Kazanan Çocukların Durumu

Madde 37'ye göre, evlenme yoluyla Türk vatandaşlığına geçen analarına bağlı olarak vatandaşlık kazanan küçük çocuklar, analarının seçme hakkını kullanarak vatandaşlıktan ayrılması halinde Türk vatandaşlığını kaybederler. Bu düzenleme, aile birliğinin korunması ve çocuğun menfaatinin gözetilmesi amacıyla getirilmiştir.

Ancak, çocuğun babası Türk vatandaşı ise veya çocuk Türk vatandaşlığını başka bir yolla kazanmışsa, annenin vatandaşlıktan ayrılması çocuğun vatandaşlık statüsünü etkilemez. Ayrıca, çocuğun ergin olması halinde, annenin vatandaşlıktan ayrılması çocuğun vatandaşlık statüsünü etkilemez.

Çeşitli Hükümler

Türk Vatandaşlığı Kanunu'nda, vatandaşlığın kazanılması ve kaybedilmesine ilişkin çeşitli hükümler de yer almaktadır. Örneğin, Madde 42-45 arasında, evlenme, seçme hakkı kullanımı, maddi hataların düzeltilmesi ve Resmi Gazete'de yayın ile ilgili usul hükümleri düzenlenmiştir.

Kanunun geçici maddelerinde ise, çeşitli dönemlerde vatandaşlıktan çıkarılanların yeniden vatandaşlığa alınma şartları belirlenmiştir. Ek Madde 1 uyarınca, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC) vatandaşları, başvuru yaparak kendiliğinden Türk vatandaşlığını kazanabilirler. Bu düzenleme, KKTC vatandaşlarına tanınan özel bir hak olup, diğer ülke vatandaşları için geçerli değildir.

Sonuç

Türk vatandaşlığının ispatı ve vatandaşlıkla ilgili çeşitli hükümler, 5901 sayılı Türk Vatandaşlığı Kanunu'nda detaylı olarak düzenlenmiştir. Vatandaşlık statüsünün ispatında karine teşkil eden belgeler, vatandaşlık kararlarına karşı başvurulabilecek yargı yolları ve vatandaşlık konusundaki tereddütlerin giderilmesi gibi konular, kanunun ilgili maddelerinde açıkça belirtilmiştir. Türk vatandaşlığı, doğumla veya sonradan kazanılabilen önemli bir hukuki statü olup, bu statünün kazanılması, kaybedilmesi ve ispatı konularında kanunun öngördüğü usul ve esaslara uyulması gerekmektedir. Vatandaşlık başvurusu yapmak isteyen kişilerin, kanunun öngördüğü şartları taşımaları ve gerekli belgeleri eksiksiz olarak sunmaları, başvurularının olumlu sonuçlanması açısından büyük önem taşımaktadır.