İhtiyati tedbir kararlarının kaldırılmasını talep edenler için kapsamlı bir rehber olan bu makalede, konu ile ilgili kanun hükümleri, yargıtay kararları ve önemli noktalar detaylı bir şekilde ele alınmıştır.

İhtiyati Tedbir Kararının Kaldırılma Sebepleri

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun (HMK) 389. ve 396. maddeleri, ihtiyati tedbirin gerekçesi ve kaldırılmasına ilişkin temel hükümleri düzenlemektedir. İhtiyati tedbir kararlarının kaldırılması, belirli şartların gerçekleşmesi veya tedbire esas teşkil eden sebeplerin ortadan kalkması halinde mümkün olmaktadır.

İhtiyati tedbir kararının kaldırılmasının en temel sebeplerinden biri, uyuşmazlığın sona ermesidir. Örneğin, 11.01.2021 tarihinde açılan mal rejiminden kaynaklanan katılma alacağı davasında, davacının 23.03.2021 tarihinde davadan feragat etmesi ile uyuşmazlık sona ermiş ve ihtiyati tedbirin devamı için hukuki dayanak ortadan kalkmıştır. Bu durumda, tedbirin kaldırılması zorunlu hale gelmektedir.

HMK'nın 396. maddesi uyarınca, ihtiyati tedbir kararı aşağıdaki durumlarda kaldırılabilir:

• Tedbir kararına dayanak olan sebeplerin ortadan kalkması
• Durum ve koşulların değişmesi
• Teminat karşılığında tedbirin kaldırılması talebi
• Dava konusunun ortadan kalkması
• Davadan feragat edilmesi

Uygulamada sıkça karşılaşılan örneklerden biri, 14.11.2023 tarihli bir vekil dilekçesinde görüldüğü üzere, belirli plakalı araçlar üzerinde konulan ihtiyati tedbir kararının kaldırılması talebidir. Bu tür durumlarda, tedbirin devamının gerekliliği ve hukuki dayanağının devam edip etmediği mahkemece değerlendirilmektedir.

İhtiyati tedbir kararının kaldırılması için önemli bir diğer sebep, dava açılması için öngörülen yasal sürenin geçirilmesidir. HMK'ya göre, ihtiyati tedbir talep eden, kararın uygulanmasını talep ettiği tarihten itibaren iki hafta içinde esas davayı açmak zorundadır. Bu süre içinde dava açılmazsa, tedbir kendiliğinden kalkar.

Tedbirin kaldırılması talebi değerlendirilirken, mahkeme şu hususları göz önünde bulundurur:

• Tedbire esas teşkil eden sebeplerin varlığını sürdürüp sürdürmediği
• Uyuşmazlığın niteliğinde değişiklik olup olmadığı
• Tedbirin devamının gerekliliği
• Karşı tarafın gösterdiği teminatın yeterliliği

İhtiyati tedbir kararının kaldırılması, HMK m. 389/1'de belirtilen tedbir sebeplerinin ortadan kalktığının ispatı ile de mümkündür. Bu durumda, mevcut durumda meydana gelebilecek bir değişme nedeniyle hakkın elde edilmesinin zorlaşacağı veya imkânsız hale geleceği endişesinin ortadan kalktığının gösterilmesi gerekir.

Mahkeme, tedbirin kaldırılması talebini değerlendirirken, tarafların menfaat dengesini gözetmek zorundadır. Özellikle, tedbirin devamının karşı tarafa vereceği zarar ile tedbirin kaldırılması halinde tedbir talep edenin uğrayabileceği zarar arasında bir denge kurulmalıdır. Bu değerlendirme sonucunda, gerektiğinde teminat karşılığında tedbirin kaldırılmasına karar verilebilir.

İhtiyati Tedbir ve İhtiyati Haciz Arasındaki Farklılıklar

Hukuk sistemimizde geçici hukuki koruma tedbirleri arasında yer alan ihtiyati tedbir ve ihtiyati haciz kurumları, benzer amaçlara hizmet etmekle birlikte, önemli farklılıklar içermektedir. Bu farklılıkların doğru anlaşılması, hukuki süreçlerin etkin yönetimi açısından büyük önem taşır.

İhtiyati tedbir, 6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) kapsamında düzenlenen, davanın konusu olan taşınır veya taşınmaz mallar ile para dışındaki hakların korunmasını amaçlayan geçici bir koruma tedbiridir. Bu tedbir türü, uyuşmazlık konusu hakkın zarar görmemesi veya ileride telafisi güç ya da imkânsız durumların ortaya çıkmasını engellemek amacıyla uygulanır.

Buna karşılık, ihtiyati haciz ise İcra ve İflas Kanunu (İİK) m. 257 ve devamı maddelerinde düzenlenen, yalnızca para alacaklarının güvence altına alınması amacıyla başvurulan özel bir geçici koruma tedbiridir. İhtiyati haciz, borçlunun mal kaçırma ihtimaline karşı alacaklıyı korumayı hedefler.

HMK m. 406'da yapılan düzenleme ile ihtiyati haczin, ihtiyati tedbirin özel bir türü olduğu kabul edilmiştir. Ancak bu düzenleme, iki kurum arasındaki temel farklılıkları ortadan kaldırmamaktadır. Bu farklılıkları şu şekilde sıralayabiliriz:

• Uygulama Alanı: İhtiyati tedbir, para alacakları dışındaki her türlü hak ve alacak için talep edilebilirken, ihtiyati haciz sadece para alacakları için istenebilir.

• Hukuki Dayanak: İhtiyati tedbir HMK'da düzenlenirken, ihtiyati haciz İİK'da düzenlenmiştir. Bu durum, iki kurumun farklı usul ve esaslara tabi olmasını beraberinde getirir.

• Amaç: İhtiyati tedbirin amacı uyuşmazlık konusu hakkın korunması iken, ihtiyati haczin amacı para alacağının güvence altına alınmasıdır.

• Tamamlama Süreci: İhtiyati tedbir kararı dava ile tamamlanırken, ihtiyati haciz kararı icra takibi ile tamamlanır.

İİK m. 257 ve devamı maddeleri, ihtiyati haciz kararının verilme şartlarını, uygulanmasını ve kaldırılmasını detaylı şekilde düzenler. Bu düzenlemeler, ihtiyati haciz kurumunun kendine özgü yapısını ortaya koyar. Örneğin, vadesi gelmiş bir para alacağı için ihtiyati haciz istenebileceği gibi, henüz vadesi gelmemiş alacaklar için de borçlunun belirli davranışları (yerleşim yerinin değiştirilmesi, mal kaçırma girişimi gibi) halinde ihtiyati haciz talep edilebilir.

Uygulamada sıklıkla karşılaşılan bir sorun, para alacakları için ihtiyati tedbir talep edilmesidir. Bu durum, kanuna aykırı olup, mahkemelerce resen dikkate alınması gereken bir husustur. Para alacakları için ihtiyati haciz prosedürünün izlenmesi zorunludur. Aksi halde, verilen ihtiyati tedbir kararı hukuka aykırı olacak ve kaldırılması gerekecektir.

İhtiyati Tedbir Talebinin Koşulları ve Sonlandırılması

6100 sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu'nun 389. maddesi, ihtiyati tedbir talebinin temel koşullarını düzenlemektedir. Bu maddeye göre, mevcut durumda meydana gelebilecek bir değişme nedeniyle hakkın elde edilmesinin önemli ölçüde zorlaşacağı veya imkânsız hâle geleceği ya da gecikme sebebiyle ciddi bir zararın doğacağı endişesi bulunması durumunda ihtiyati tedbir kararı verilebilir.

İhtiyati tedbir talebinde bulunan tarafın, iddiasının yaklaşık olarak ispat edilmesi gerekmektedir. Bu "yaklaşık ispat" kavramı, tam ispatın aranmadığı, ancak iddianın gerçekliği konusunda mahkemede kanaat oluşturacak düzeyde delil sunulması anlamına gelmektedir. Ayrıca, haksız çıkma ihtimaline karşı karşı tarafın uğrayabileceği muhtemel zararları karşılamak üzere teminat gösterilmesi zorunludur.

İhtiyati tedbir kararının uygulanmasından sonra, karşı taraf veya menfaati ihlal edilen üçüncü kişiler itiraz hakkına sahiptir. Bu itiraz, tedbirin uygulanmasından veya itiraz edecek kişi hazır değilse tebliğinden itibaren bir hafta içinde yapılmalıdır. Haksız ihtiyati tedbir nedeniyle zarara uğrayan taraf, tazminat davası açma hakkına sahiptir.

İhtiyati tedbir kararının devamlılığı için önemli bir şart da, tedbir talep edenin kararın uygulanmasını istediği tarihten itibaren iki hafta içinde esas davayı açması ve buna ilişkin evrakları mahkemeye sunmasıdır. Bu süre içinde dava açılmazsa, tedbir kendiliğinden ortadan kalkar. Ancak dava açıldıktan sonra tedbir talep edilmişse, ayrıca bir işlem yapılmasına gerek yoktur.

İhtiyati tedbirin sonlandırılması çeşitli şekillerde gerçekleşebilir:

• Esas davada verilen hükmün kesinleşmesiyle
• İhtiyati tedbir kararının mahkemece kaldırılmasıyla
• Dava açma süresinin geçirilmesiyle kendiliğinden
• Teminat karşılığında tedbirin kaldırılmasıyla
• Durum ve koşulların değişmesi nedeniyle mahkemece kaldırılmasıyla

İhtiyati tedbir kararı kalktıktan sonra, haksız tedbir nedeniyle zarar gören taraf bir ay içinde tazminat davası açabilir. Bu süre içinde dava açılmazsa, alınan teminat iade edilir. Tazminat davası açılması durumunda ise, dava sonuçlanıncaya kadar teminat iade edilmez.

Mahkeme, ihtiyati tedbir talebini değerlendirirken, tedbirin amacını aşacak şekilde karşı tarafa zarar vermemesine özen göstermelidir. Bu nedenle, tedbir kararı verilirken ölçülülük ilkesi gözetilmeli ve gerektiğinde teminat miktarı artırılarak tedbirin devamına karar verilebilmelidir. Özellikle ticari işletmelerin faaliyetlerini engelleyecek nitelikte tedbirlerde, işletmenin devamlılığını sağlayacak alternatif tedbirler düşünülmelidir.

İhtiyati Tedbir Kararlarına Karşı İtiraz ve Kanun Yolları

Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK) madde 394, ihtiyati tedbir kararlarına karşı itiraz sürecini detaylı bir şekilde düzenlemektedir. Bu düzenleme, hem karşı tarafın hem de üçüncü kişilerin haklarını koruma altına almaktadır. İhtiyati tedbir kararlarına karşı itiraz, temel bir hukuki yol olarak karşımıza çıkmaktadır.

İtiraz süreci, karşı tarafın dinlenip dinlenmemesine göre farklılık göstermektedir. Karşı taraf dinlenmeden verilen ihtiyati tedbir kararlarına itiraz edilebilir ve aksine karar verilmedikçe, yapılan itiraz tedbirin icrasını durdurmaz. Karşı taraf, tedbirin uygulanmasında hazır bulunmuşsa uygulama anından, hazır bulunmamışsa tedbir tutanağının tebliğinden itibaren bir haftalık süre içinde itiraz hakkını kullanabilir.

Üçüncü kişilerin itiraz hakkı da HMK'da özel olarak düzenlenmiştir. Menfaatleri ihtiyati tedbir kararından etkilenen üçüncü kişiler, tedbiri öğrendikleri tarihten itibaren bir hafta içinde itiraz edebilirler. Bu düzenleme, hukuki menfaati etkilenen herkesin hak arama özgürlüğünü güvence altına almaktadır.

İtirazın şekli ve içeriği konusunda kanun açık düzenlemeler getirmiştir. İtiraz dilekçe ile yapılmalı ve itiraz eden taraf, itiraz sebeplerini açıkça belirtmelidir. Mahkeme, yapılan itirazı incelerken ilgilileri davet ederek duruşmalı inceleme yapabilir. Ancak ilgililer gelmezse dosya üzerinden de karar verilebilir.

Kanun yolları açısından önemli bir düzenleme, itiraz üzerine verilen karara karşı kanun yoluna başvurulabilmesidir. Ancak bu başvuru, tedbirin uygulanmasını engellemez. Yargıtay İçtihat Birleştirme Hukuk Genel Kurulu'nun 21.02.2014 tarihli kararı, ihtiyati tedbir kararlarının Bölge Adliye Mahkemeleri'nin göreve başlama tarihine kadar temyiz yoluyla incelenemeyeceğini belirtmiştir.

İhtiyati tedbir kararlarına itirazda mahkemenin yetkisi de önemli bir konudur. İtirazı inceleyecek mahkeme, tedbir kararını veren mahkemedir. Mahkeme, itiraz üzerine ilk kararını değiştirebilir veya tamamen kaldırabilir. Bu değerlendirmede, itiraz sebepleri ve sunulan deliller önemli rol oynar.

Tüm bu süreçte, ihtiyati tedbirin geçici niteliği ve aciliyeti göz önünde bulundurularak, itiraz ve kanun yolları hızlı bir şekilde sonuçlandırılmalıdır. Mahkemelerin bu konudaki tutumu, hak arama özgürlüğü ile tedbirin etkinliği arasındaki dengeyi gözetmelidir.

İhtiyati tedbir kurumu, geçici hukuki koruma sağlama amacıyla düzenlenmiş önemli bir müessesedir. Bu kurumun etkin işleyebilmesi için itiraz ve kanun yolları sistemi, hem hak arama özgürlüğünü korumakta hem de kötüye kullanımları engellemektedir. İhtiyati tedbir kararlarına karşı itiraz ve kanun yolları, adil yargılanma hakkının bir gereği olarak, tarafların ve üçüncü kişilerin haklarını koruma altına almaktadır. Bu sistem, hukuki güvenlik ile adil yargılanma hakkı arasında hassas bir denge kurmakta ve hukuk devleti ilkesinin gerçekleşmesine katkı sağlamaktadır.