İtirazın iptali davası, icra takibine karşı borçlunun itirazının geçerliliğini veya alacağın varlığını sorgulamak isteyen alacaklı veya borçlu için önemli bir yasal süreçtir. Bu dava türü hakkındaki detaylı bilgiyi, yasal dayanakları, dava açma koşullarını, süreyi, tazminat hükümlerini, görevli mahkemeyi ve Yargıtay kararlarını bu yazıda bulabilirsiniz.

İtirazın İptali Davası Genel Bakış

İtirazın iptali davası, 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu'nun 67. maddesi kapsamında düzenlenen ve alacaklının haklarını korumayı amaçlayan önemli bir hukuki yoldur. Bu dava türü, borçlunun icra takibine yaptığı itirazın geçersiz kılınması ve alacağın varlığının ispatlanması amacıyla açılır.

Davanın temel yapısı, ilamsız icra takibi üzerine kurulmuştur. İlamsız takip, alacaklının elinde mahkeme kararı olmaksızın başlattığı icra takibini ifade eder. Bu takip türünde borçlu, kendisine gönderilen ödeme emrine itiraz ederek takibi durdurabilir. İşte tam bu noktada, alacaklının başvurabileceği yollardan biri itirazın iptali davasıdır.

Borçlunun itirazı, takibin durmasına neden olan temel unsurdur. İtiraz, borçlunun icra dairesine başvurarak borcun varlığını, miktarını veya niteliğini reddetmesi anlamına gelir. Bu itiraz üzerine duran takibin devam edebilmesi için alacaklı, kanunda öngörülen süre içinde harekete geçmelidir.

Kanun koyucu, alacaklıya itirazın iptali davası açması için bir yıllık hak düşürücü süre tanımıştır. Bu süre, itirazın alacaklıya tebliğ edildiği tarihten itibaren işlemeye başlar. Sürenin hak düşürücü nitelikte olması, geçirilmesi halinde bu dava yoluna başvurma hakkının tamamen ortadan kalkacağı anlamına gelir. Ancak bu durumda bile alacaklı, genel hükümler çerçevesinde alacak davası açma hakkını korur.

İtirazın iptali davası sonucunda verilen karar, maddi anlamda kesin hüküm niteliğindedir. Bu özellik, davanın reddedilmesi halinde alacaklının aynı alacak için yeni bir dava açamayacağı, kabul edilmesi halinde ise borçlunun istirdat veya menfi tespit davası açamayacağı anlamına gelir. Kararın bu niteliği, hukuki güvenlik ve istikrar açısından önem taşır.

Davanın açılması için gereken şartlar şu şekilde sıralanabilir:

• Geçerli bir ilamsız icra takibinin varlığı
• Borçlunun usulüne uygun itirazı
• İtirazın tebliğinden itibaren bir yıl içinde dava açılması
• Alacağın varlığını ispatlayacak delillerin bulunması
• Hukuki yararın mevcut olması

Bu dava türü, alacaklıya borçlunun haksız itirazına karşı etkili bir koruma sağlarken, aynı zamanda borçlunun da haksız takiplere karşı korunmasını gözetir. Yargılama sürecinde her iki tarafın da iddia ve savunmalarını tam olarak ortaya koyabilmesi, adil yargılanma hakkının bir gereğidir.

Dava Koşulları ve Niteliği

Dava Açma Koşulları

İtirazın iptali davasının açılabilmesi için öncelikle geçerli bir ilamsız icra takibinin başlatılmış olması gerekmektedir. Bu takip, 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu'nun ilgili hükümleri çerçevesinde yapılmalıdır. İlamsız icra takibinde, alacaklının elinde henüz kesinleşmiş bir mahkeme kararı bulunmamakta, ancak alacağın varlığına ilişkin bazı belgeler yer almaktadır.

Davanın ikinci temel koşulu, borçlunun yapılan icra takibine itiraz etmiş olmasıdır. Bu itiraz, icra dairesine yapılmalı ve yasal süresi içinde gerçekleştirilmelidir. Borçlu, borcun varlığına, miktarına veya niteliğine ilişkin itirazlarını bu aşamada belirtmelidir.

Alacaklı, borçlunun itirazının kendisine tebliğ edildiği tarihten itibaren bir yıl içinde itirazın iptali davasını açmalıdır. Bu süre hak düşürücü nitelikte olup, sürenin geçirilmesi halinde itirazın iptali davası açma hakkı ortadan kalkar. Ancak alacaklı, genel hükümler çerçevesinde alacak davası açma hakkını korur.

Davanın Niteliği

İtirazın iptali davası, özünde bir alacak davası niteliğindedir. Bu dava ile alacaklı, takip konusu alacağın varlığını ispat etmeye çalışır. Davanın temel amacı, borçlunun itirazı nedeniyle duran icra takibinin devamını sağlamaktır.

Dava, takip konusu alacak ile sınırlı olarak incelenir ve karara bağlanır. Mahkeme, takip talebinde belirtilen alacak miktarını aşan talepleri inceleyemez. Ancak, faiz ve yargılama giderleri gibi fer'i alacaklar bu kapsamın dışındadır.

Yargılama Usulü

Yargılama sürecinde, borçlunun sadece cevap süresi içinde ileri sürdüğü itirazlar dikkate alınır. Bu önemli kural, yargılamanın sınırlarını belirler ve daha sonra ileri sürülen itirazların incelenmesini engeller.

Mahkeme, genel hükümlere göre yargılama yapar ve ispat yükü kural olarak davacı alacaklıdadır. Alacaklı, alacağının varlığını ve miktarını ispatla yükümlüdür. Bu ispat için her türlü delile başvurulabilir, ancak delillerin takip konusu alacakla ilgili olması gerekir.

Yargılama sırasında borçlu, sadece icra dairesine yaptığı itirazda belirttiği sebeplere dayanabilir. Örneğin, icra dairesine yapılan itirazda "borç ödendi" gerekçesi ileri sürülmüşse, dava sırasında "zamanaşımı" gibi yeni bir itiraz ileri sürülemez.

Dava sonucunda verilen karar, maddi anlamda kesin hüküm teşkil eder. Davanın kabulü halinde, icra takibi kaldığı yerden devam eder ve borçlu hakkında icra inkar tazminatına hükmedilebilir. Davanın reddi halinde ise, alacaklı aynı alacak için yeni bir dava açamaz, ancak borçlu aleyhine kötü niyet tazminatına hükmedilebilir.

Tazminat ve Süreler

İtirazın iptali davasında tazminat hükümleri, 2004 sayılı İcra ve İflas Kanunu'nun 67. maddesinin ikinci fıkrasında düzenlenmiştir. Bu düzenlemeye göre, borçlunun itirazının haksızlığına karar verilmesi durumunda iki farklı tazminat türü ortaya çıkabilmektedir.

İcra İnkar Tazminatı

Borçlunun itirazının haksız olduğunun tespit edilmesi halinde, takip konusu alacağın %20'sinden aşağı olmamak üzere tazminata hükmedilir. Bu tazminatın belirlenmesinde mahkeme, tarafların ekonomik durumunu, davanın niteliğini ve hükmolunan meblağı göz önünde bulundurur. Tazminatın hesaplanmasında takip talebinde belirtilen miktar esas alınır ve bu tazminat müstakil bir dava konusu yapılamaz.

Önemli bir husus olarak, tazminata hükmedilebilmesi için alacağın likit olması şartı aranmaktadır. Likit alacak, borçlunun kendisinden istenilen edimin kapsamını ve miktarını borcun doğumu anında bildiği veya bilmesi gereken alacaktır.

Kötü Niyet Tazminatı

Takibin haksız ve kötü niyetli olarak yapıldığının anlaşılması durumunda, alacaklı da diğer tarafın zararını tazmin etmekle yükümlü tutulabilir. Bu tazminat da yine takip konusu alacağın %20'sinden aşağı olamaz.

Kanun koyucu bazı özel durumlarda tazminat konusunda farklı düzenlemeler getirmiştir. Örneğin, itiraz eden tarafın veli, vasi veya mirasçı olması durumunda, tazminata hükmedilebilmesi için kötü niyetin ispatı şarttır.

Hak Düşürücü Süre

İtirazın iptali davası açılması için öngörülen bir yıllık süre, hak düşürücü niteliktedir. Bu süre, itirazın alacaklıya tebliğ edildiği tarihten itibaren işlemeye başlar. Sürenin hak düşürücü nitelikte olması sebebiyle:

• Mahkemece re'sen dikkate alınır
• Durması veya kesilmesi mümkün değildir
• Taraflarca ileri sürülmese bile mahkeme tarafından gözetilir
• Sürenin geçirilmesi halinde hak ortadan kalkar

Görevli Mahkeme ve Yetki

İtirazın iptali davasında görevli mahkeme, icra takibinin konusu olan alacak hakkında görevli olan mahkemedir. Bu kapsamda alacağın niteliğine göre asliye hukuk, asliye ticaret, iş mahkemesi veya tüketici mahkemesi görevli olabilir. Yetkili mahkeme ise, genel hükümlere göre belirlenir.

Tazminat Talep Koşulları

Tazminata hükmedilebilmesi için aşağıdaki koşulların varlığı aranır:

• Alacağın likit olması
• İtirazın haksız olduğunun tespit edilmesi
• Tazminat talebinin açıkça dava dilekçesinde yer alması
• Davanın kabulüne karar verilmiş olması

Tazminat miktarının belirlenmesinde, takip talebinde yer alan asıl alacak miktarı esas alınır. Faiz ve diğer fer'i alacaklar tazminat hesabında dikkate alınmaz. Mahkeme, tazminat oranını belirlerken tarafların ekonomik durumunu ve davanın özelliklerini göz önünde bulundurarak, %20'den az olmamak üzere uygun bir tazminata hükmeder.

Yargıtay Kararları ve Önemli Noktalar

İtirazın iptali davalarında Yargıtay'ın yerleşik içtihatları, uygulamada karşılaşılan sorunların çözümünde önemli bir yol gösterici olmaktadır. Yargıtay Hukuk Genel Kurulu'nun HGK-K.2022/694 sayılı kararında, icra inkar tazminatının hesaplanmasında takip talebindeki miktarın esas alınması gerektiği vurgulanmıştır. Bu karar, uygulamada sıkça karşılaşılan tazminat hesaplama sorunlarına açıklık getirmiştir.

HGK-K.2022/1077 sayılı kararda ise, itirazın iptali davasının kapsamının belirlenmesinde önemli bir ilke ortaya konulmuştur. Buna göre, dava sadece takip konusu alacaklar kapsamında incelenmeli ve borçlunun cevap süresi içinde ileri sürmediği itirazlar mahkemece kendiliğinden göz önüne alınmamalıdır. Bu karar, davanın sınırlarının belirlenmesi açısından uygulamaya yön vermektedir.

İİK m.67/2 hükmü çerçevesinde şekillenen icra inkar tazminatı uygulamasında, Yargıtay'ın dikkat çektiği en önemli husus alacağın likit olması gerekliliğidir. Yargıtay'a göre, alacağın likit olması, borçlunun borç miktarını bilmesi veya bilmesinin gerekmesi, bu konuda ihtilafın bulunmaması anlamına gelmektedir. Alacağın likit olmaması durumunda icra inkar tazminatına hükmedilemeyeceği yerleşik içtihat haline gelmiştir.

Yargıtay uygulamasında öne çıkan diğer önemli noktalar şunlardır:

• İtirazın iptali davası, takip konusu alacak ile sınırlı olarak incelenir ve bu sınırın aşılması mümkün değildir.
• Borçlunun itiraz dilekçesinde ileri sürmediği savunmalar, daha sonra yargılama sırasında ileri sürülse bile dikkate alınmaz.
• İcra inkar tazminatı, müstakil bir dava konusu yapılamaz; ancak itirazın iptali davası içinde talep edilebilir.
• Tazminat oranı, hükmolunan meblağın %20'sinden aşağı olmamak üzere, tarafların durumu ve davanın niteliği göz önüne alınarak belirlenir.

Yargıtay'ın son dönem kararlarında özellikle vurguladığı bir diğer husus, itirazın iptali davalarında ispat yükü konusudur. Alacaklının, alacağın varlığını ve miktarını ispat etmekle yükümlü olduğu, ancak borçlunun da itirazının haklı olduğunu kanıtlaması gerektiği belirtilmektedir.

İtirazın iptali davalarında, Yargıtay'ın istikrarlı bir şekilde uyguladığı diğer önemli ilkeler şöyledir:

• Veli, vasi veya mirasçı tarafından yapılan itirazlarda tazminata hükmedilebilmesi için kötü niyetin ispatı şarttır.
• Alacağın bir kısmının ödenmesi halinde, kalan kısım için açılacak davada tazminat, kalan miktar üzerinden hesaplanır.
• İtirazın iptali davası açıldıktan sonra borçlunun borcu ödemesi halinde, davanın konusuz kalması nedeniyle karar verilmesine yer olmadığına karar verilir.

Son olarak, itirazın iptali davası kurumu, icra hukukumuzda alacaklı ile borçlu arasındaki menfaat dengesini gözeten önemli bir hukuki yoldur. Yargıtay'ın yerleşik içtihatları, bu kurumun uygulanmasında karşılaşılan sorunların çözümünde yol gösterici olmakta ve hukuki güvenliği sağlamaktadır. Bu kararlar ışığında, itirazın iptali davalarının daha etkin ve adil bir şekilde sonuçlandırılması mümkün olmaktadır.